Κώστας Γαβράς: "Κάθε χώρα πρέπει να έχει τις εικόνες της"

«Εχει χαθεί ο σεβασμός για τις ταινίες» Ο Κώστας Γαβράς σχολιάζει τις επαναστατικές αλλαγές που ζει η 7η Τέχνη στην ψηφιακή εποχή μας
Της Μαριας Κατσουνακη*
«Κάθε χώρα πρέπει να έχει τις εικόνες της. Ενας φίλος, Bραζιλιάνος παραγωγός, είχε πει ότι ο κινηματογράφος είναι ο καθρέφτης μας». Να ’ναι, άραγε, αυτός ο λόγος που έπεισε τον Κώστα Γαβρά να ηγηθεί της επιτροπής «για τη βελτίωση και τον εκσυγχρονισμό του νομοθετικού πλαισίου για τον κινηματογράφο»; Το διεθνές κύρος και την εμπειρία του (επί χρόνια πρόεδρος της Γαλλικής Ταινιοθήκης) θέλησε να αξιοποιήσει ο υπουργός Πολιτισμού Μιχάλης Λιάπης, γι’ αυτό και ζήτησε από τον σκηνοθέτη να εξοικονομήσει λίγο χρόνο στο πιεστικό πρόγραμμά του και να συμμετάσχει στην ελληνική προσπάθεια. Πριν από δύο, περίπου, εβδομάδες, ο Κώστας Γαβράς ήρθε για τρεις ημέρες στην Αθήνα για να παραστεί στην πρώτη συνεδρίαση της επιτροπής, αλλά και να φροντίσει θέματα σχετικά με την παραγωγή της νέας του ταινίας «Eden is West», στην οποία η Ελλάδα είναι συμπαραγωγός. Θα προχωρήσει σε οντισιόν για να καταλήξει στους Ελληνες ηθοποιούς αλλά, εν τω μεταξύ, θα χρειαστεί να κάνει και ένα υποχρεωτικό διάλειμμα: 7 με 17 Φεβρουαρίου θα βρίσκεται στο Βερολίνο, ως πρόεδρος της κριτικής επιτροπής του Διεθνούς Φεστιβάλ.
Πρωινός καφές με τον Κώστα Γαβρά, Σάββατο, στη Μεγ. Βρετάννια. Σε διπλανό τραπέζι έχουν ήδη πάρει θέση τα επόμενα ραντεβού του. Θέμα της συνάντησής μας: η νομοθετική προστασία του κινηματογράφου. Δύσκολο όμως να οροθετήσεις στενά τη συζήτηση όταν έχεις για συνομιλητή σου έναν κορυφαίο σκηνοθέτη που δεν ενδιαφέρεται μόνο για το έργο του, αλλά ασχολείται με τα κοινά και υπερασπίζεται με σθένος τις εθνικές κινηματογραφίες: «Κάθε χώρα πρέπει να έχει τις εικόνες της», επαναλαμβάνει.— Πώς προστατεύεται ο κινηματογράφος στη Γαλλία σήμερα;
— Κατ’ αρχάς προστατεύεται. Είναι σίγουρο. Πρώτος ο ντε Γκωλ όταν ήρθε στην εξουσία το 1944-45 αποφάσισε ότι η Γαλλία έπρεπε να έχει έναν εθνικό κινηματογράφο. Και άρχισε να επιβάλλει μια σειρά από νόμους για την προστασία του. Νόμους για να υποστηριχθεί η παραγωγή, οι αίθουσες, τα εργαστήρια. Ολα τα ξένα φιλμ που προβάλλονταν κατέθεταν ένα ποσοστό (από το εισιτήριο) υπέρ του γαλλικού κινηματογράφου.

— Μισό αιώνα πίσω…

— Το μεγάλο προτέρημα είναι ότι όλες οι κυβερνήσεις στη Γαλλία τον προστάτευσαν. Και όποτε υπήρξε κρίση, κινηματογραφιστές και κράτος συναντιούνταν και έβρισκαν λύση. Οταν εμφανίστηκε η τηλεόραση και κυριάρχησε απορροφώντας το ενδιαφέρον του κοινού, τα κανάλια υποχρεώθηκαν να συμπαράγουν ταινίες. Και τα ιδιωτικά. Δημιουργήθηκε επιπλέον και το Canal + ειδικά για τον κινηματογράφο.

— Τι πιστεύετε ότι έχει περισσότερο απ’ όλα ανάγκη το ελληνικό σινεμά;

— Οπως και σε όλο τον κόσμο, το ουσιαστικό πρόβλημα είναι το σενάριο. Και το άλλο είναι ότι εμείς οι σκηνοθέτες επειδή έχουμε εξουσία καβαλάμε το καλάμι… Πρόβλημα θεωρώ και την έλλειψη καλών παραγωγών που ξέρουν να διαβάζουν σενάρια και να καθοδηγούν σωστά τον σκηνοθέτη.

Νόμοι

— Ποια σημεία του ελληνικού νόμου για τον κινηματογράφο πιστεύετε ότι δεν μπορούν πια να λειτουργήσουν και πρέπει να αλλάξουν;

— Αυτή είναι η δουλειά της επιτροπής. Ολοι οι νόμοι γεννιούνται, ζουν, γερνούν, παρακμάζουν. Σήμερα, μπαίνουμε σε μια επαναστατική περίοδο στο σινεμά με την εισαγωγή του ψηφιακού. Αλλάζουν όλα. Η σύλληψη, η αισθητική, η παραγωγή του φιλμ. Οπως συνέβη σε ιστορικά περάσματα: από τον βωβό στον ομιλούντα, από το ασπρόμαυρο στο έγχρωμο φιλμ. Ηταν επανάσταση. Χάθηκαν παραγωγοί, στούντιο, ηθοποιοί. Σήμερα βιώνουμε τις ίδιες επαναστατικές αλλαγές γιατί τα φιλμ μπορούμε να τα δούμε στο σπίτι μας και αύριο στο τηλέφωνό μας. Μπορούν να είναι, πλέον, φτηνά. Οι αίθουσες, επίσης, οφείλουν να αναπροσαρμοστούν. Κανείς δεν ξέρει πού πάμε… Αύριο, μπορεί ένας μεγάλος διανομέας να πει από το Χόλιγουντ: αυτήν την εβδομάδα 10.000 αίθουσες σε όλον τον κόσμο θα προβάλουν τη συγκεκριμένη ώρα αυτήν την ταινία. Και να το επιβάλει μέσω ενός κομπιούτερ. Ηχεί σαν επιστημονική φαντασία, αλλά η αλήθεια είναι ότι δεν ξέρουμε πού βαδίζουμε… Οι αίθουσες μέσα σε 4 - 5 χρόνια πρέπει να πάρουν καινούργια μηχανήματα. Οι τεράστιες κατασκευές των στούντιο, επίσης, αντικαθίστανται από ψηφιακά περιβάλλοντα. Τα εντυπωσικά σκηνικά στήνονται στα κομπιούτερ. Σας λέω, δεν ξέρουμε πού πάμε…Οι ηθοποιοί, παίζουν μπροστά σε άδειους χώρους, με το γκριν μποξ στο βάθος πάνω στο οποίο θα «προβληθεί» ό,τι σκηνικό χρειάζεται. Οι αίθουσες πρέπει να βοηθηθούν για να μπορέσουν να εφοδιαστούν με τα καινούργια μηχανήματα. Οι νόμοι πρέπει να ακολουθήσουν τον τρόπο ζωής. Η νέα ψηφιακή εποχή θυμίζει τις αλλαγές που έγιναν όταν ανακαλύφθηκε ο ηλεκτρισμός.

Ψηφιακός κίνδυνος

— Παλαιότερα είχατε μιλήσει για τον κίνδυνο της ομοιομορφίας: το παραγόμενο έργο από την ψηφιακή κάμερα έχει ελάχιστες διαφοροποιήσεις.

— Υπάρχει ο κίνδυνος. Η ψηφιακή εικόνα δεν έχει κατακτήσει ακόμα την τελειότητα του φιλμ. Και δεν ελέγχεται το αποτέλεσμα της ψηφιακής λήψης όσο καλά ελέγχεται το φιλμ. Το βλέπεις στην οθόνη αλλά και αυτή αλλοιώνει τα χρώματα. Ενώ στο φιλμ, ο οπερατέρ με ένα βλέμμα ξέρει αν είναι καλό το αποτέλεσμα ή όχι. Σήμερα μέσα σε μια κάμερα έχεις μια ώρα δυνατότητα. Παλιά είχαμε εννέα με δέκα λεπτά. Τι σημαίνει αυτό; Οι ηθοποιοί παίζουν και γυρίζουμε. Ενώ παλιά, στοίχιζε τόσο πολύ το φιλμ ώστε κάθε γύρισμα είχε την αίσθηση του επείγοντος. Οι ηθοποιοί έπρεπε να είναι πολύ καλά προετοιμασμένοι. Τώρα, γίνονται τα πράγματα φλύαρα και χωρίς προσωπική άποψη. Αλλάζει και η ψυχολογία αυτού που καταγράφει τις εικόνες.

Η γλώσσα

— Η γλώσσα της ταινίας προστατεύεται στη Γαλλία;

— Πρέπει η γαλλική γλώσσα να είναι σε ποσοστό πάνω από το 50% για να μπορέσει μια ταινία να δεχθεί τα ευεργετήματα του γαλλικού νόμου. Να περάσει από την τηλεόραση, για παράδειγμα. Πρέπει να διαθέτει συγκεκριμένο αριθμό τεχνικών, ηθοποιών και ποσοστό στη γλώσσα. Και αυτό είναι απολύτως απαραίτητο. Σκεφτείτε ότι οι τηλεοράσεις προτιμούν να αγοράσουν μία ώρα αμερικανικού προγράμματος (στοιχίζει περίπου 50.000 δολάρια) παρά να το παράγουν στη Γαλλία (για 300.000 δολάρια). Σε αυτήν την κλίμακα, η εθνική παραγωγή –αν δεν προστατευόταν– θα χανόταν τελείως. Είμαστε τόσο εθισμένοι στο αμερικανικό λίβινγκ ρουμ δεν ξέρουμε όμως τι γίνεται στο γαλλικό. Ξέρουμε τις ζωές των άλλων, αλλά όχι τη δική μας. Οι συζητήσεις όμως αυτές είναι δεκαετιών. Από τον Μάη του ’68 μιλάμε γι’ αυτά τα πράγματα.

— Οχι στην Ελλάδα…

— Το περίεργο είναι ότι στη Γαλλία οι θεωρητικές συζητήσεις ξεκινούν πάντα από τους Ελληνες φιλοσόφους…

— Με τα χρόνια, κάθε φορά που μπαίνετε στη διαδικασία να γυρίσετε μια ταινία, είναι πιό εύκολο;

— Κάθε φορά είναι μια καινούργια, προσωπική, περιπέτεια. Ξεκινάω από την αρχή… Εξαρτάται πάντα από τις δύο προηγούμενες ταινίες. Αν έχουν δουλέψει τα πράγματα είναι απλούστερα. Αν όχι, τότε οι πόρτες μισοανοίγουν.

— Ακόμη και αν είσαι ο Κώστας Γαβράς;

— Ακόμη και αν είσαι ο Κώστας Γαβράς. Σήμερα, υπάρχει μια υπερπαραγωγή και χάνεται ο σεβασμός για τις ταινίες. Γυρίζονται 200 ταινίες στη Γαλλία κάθε χρόνο. Είναι υπερβολικό. Για 150 υπάρχουν αίθουσες, όχι όμως για περισσότερες. Αυτό νομίζω ότι είναι και το μεγάλο πρόβλημα σήμερα: χάνεται ο σεβασμός για τις ταινίες αλλά και ο μύθος του κινηματογράφου. Ο μύθος που έτρεφαν οι ίδιοι οι ηθοποιοί για το αντικείμενό τους δεν υπάρχει πια.

Πάμε στο σινεμά για να έχουμε αισθήματα
Στην ερώτηση ποιο είναι το θέμα της νέας του ταινίας «Eden is West», ο Κώστας Γαβράς είναι λακωνικός: «Η δυτική κοινωνία». Τον περασμένο Νοέμβριο από το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, μιλώντας ο Κ. Γαβράς στην «Κ» και στον Παναγιώτη Παναγόπουλο, είχε πει ότι κεντρικός ήρωας είναι ο Ηλίας, «ένας μετανάστης με όνομα που θα μπορούσε να προέρχεται από οπουδήποτε, ο οποίος αποφασίζει να ταξιδέψει στη Γαλλία, ζώντας μια “Οδύσσεια”, αναζητώντας μια καλύτερη μοίρα». Το ελληνικό κομμάτι των γυρισμάτων θα γίνει τον Μάιο στην Κρήτη σε ένα από τα μεγάλα ξενοδοχεία του νησιού. «Είναι ο πρώτος σταθμός του Ηλία, η πρώτη του επαφή με τη Δύση. Φτάνοντας σε αυτό το ξενοδοχείο όπου όλα είναι προπληρωμένα, βρίσκει να υπάρχει πολυτέλεια, να προσφέρονται παντού φαγητά και ποτά και νομίζει ότι αυτή είναι η Δύση».
Πολιτικός κινηματογράφος; Οχι με την στενή έννοια. «Ο κινηματογράφος δεν είναι συγκέντρωση πολιτική», απαντά. «Πάμε στο σινεμά για να έχουμε αισθήματα. Αγάπη, μίσος, να γελάσουμε, να κλάψουμε».

*από την εφημ. H KAΘHMEPINH 3.2.08