Ο ακαδημαϊκός και συγγραφέας σπουδαίων βιβλίων, όπως "Η Κάθοδος των εννιά" και το "Συναξάρι του Ανδρέα Κορδοπάτη" μιλά ατρόμητα και απαισιόδοξα για την παρακμή της κυβερνώσας Αριστεράς, την γλωσσική φτώχεια των νέων παιδιών και την "κατάρα" των γκραφιτάδων.
Από τον ΓΙΑΝΝΗ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟ*
Ο Θανάσης Βαλτινός θεωρείται ο σημαντικότερος Έλληνας πεζογράφος. H τελευταία του συλλογή διηγημάτων έχει τίτλο "Επείγουσα ανάγκη ελέου". Η νέα του ιδιότητα ως προέδρου της Ακαδημίας Αθηνών έρχεται να επισφραγίσει μια σημαντική πορεία στον χώρο των γραμμάτων και των τεχνών.
Συναντηθήκαμε ένα ηλιόλουστο μεσημέρι στο επιβλητικό κτίριο της Ακαδημίας της οδού Πανεπιστημίου και συζητήσαμε για την Αριστερά, το προσφυγικό, τους διανοούμενους, τη λογοτεχνία και τον έρωτα.
Καθ' όλη τη διάρκεια της συνέντευξης κρατά στα χέρια του και παίζει με το κινητό του τηλέφωνο. Λίγα χαρτιά μπροστά του και ένα αναμμένο πράσινο λαμπατέρ σε ένα γραφείο που κατακλύζεται από ντοκουμέντα και πολύτιμα ιστορικά αντικείμενα. — Έχουμε περάσει από την εποχή των βεβαιοτήτων στην εποχή των πολλαπλών κρίσεων;
Η κρίση δεν είναι μία, αλλά πολλές. Είναι οικονομική, κοινωνική και πολιτική. Ο ελληνισμός μαστιζόταν πάντοτε από μια κρίση διανοητικού χαρακτήρα και πνευματικού επιπέδου. Είχαμε μια τριακονταετία όπου όλα ήταν εύκολα και ζούσαμε με δανεικά χρήματα. Μέχρι που ο ελληνικός λαός εξαχρειώθηκε. Το ζήτημα είναι ότι δεν του είπαν ποτέ πως υπάρχουν και άλλα πράγματα, πιο σοβαρά και πιο σπουδαία, για να κάνει ή να ασχοληθεί.
Ας πάρουμε, για παράδειγμα, τα λεφτά που ήρθαν για τις αλλαγές των καλλιεργειών. Κανείς δεν είπε στους αγρότες ότι έπρεπε να γίνουν αυτές οι αλλαγές, με αποτέλεσμα αυτά τα λεφτά να καταλήξουν σε Mercedes και σε σκυλάδικα. Αυτά βέβαια λειτούργησαν σωρευτικά. Δυστυχώς, ο πολιτικός κόσμος πάντοτε ενδιαφερόταν για την επανεκλογή του και τη διαχείριση της «κουτάλας». Είναι ελάχιστες οι εξαιρέσεις σύνεσης που συναντάμε στην Ιστορία, και αυτές τελικά καταπνίγηκαν από την πλειονότητα.
Ο λαός παραπλανήθηκε, εξαπατήθηκε και κάπως έτσι φτάσαμε στο σήμερα, όπου παρακολουθούμε την κορύφωση όλων των προηγούμενων. Με προσχήματα δήθεν ανανέωσης και αριστερής διακυβέρνησης καταντήσαμε την Ελλάδα ξανά στο επίπεδο της Ψωροκώσταινας καθώς και στο να ντρέπεσαι να λες ότι είσαι Έλληνας. Είναι εξοργιστικό να παρακολουθείς ηγέτες με το χέρι τεντωμένο να παρακαλούν και αυτή την ύψιστη ταπείνωση να την πουλούν στη χώρα ως υπερήφανη στάση. Για ποια Αριστερά μιλάτε;
Του κ. Κατρούγκαλου; Μα, μόνο Αριστερά δεν είναι. Κουκουέδες παλαιάς κοπής είναι, που εκμεταλλεύονται καταστάσεις και δυσκολίες της εποχής. Αριστερός είναι ο άνθρωπος που έχει εντιμότητα, καθαρή στάση απέναντι στα γεγονότα καθώς και μια ανιδιοτέλεια πολιτικού χαρακτήρα.
- Οι πολιτικοί γαλούχησαν τον λαό, αλλά δεν υπάρχουν ευθύνες και στους πολίτες; Φυσικά, το τανγκό χρειάζεται δύο. Ο λαός δεν απαλλάσσεται από τις ευθύνες του, αλλά δεν μπορεί να του καταλογίσεις την κύρια ευθύνη. Αυτή την έχουν οι πολιτικοί, διότι γι' αυτόν το λόγο εκλέγονται. Για να προβλέπουν, να επιβλέπουν και να επιμένουν σε μια γραμμή σωστή, προς το συμφέρον του εκλογικού σώματος. Το δυστύχημα είναι ότι ακόμα δεν έχουμε δει ηγέτες με ανάστημα. Και τα χειρότερο είναι ότι ξεχωρίζουν για τα αρνητικά χαρακτηριστικά τους, όπως ο κ. Τσίπρας για την ευκολία με την οποία ψεύδεται αλλά και την προσπάθειά του να παραπλανά, παρουσιάζοντας το μαύρο ως άσπρο. Με ενοχλεί αυτός ο υποβόσκων τόνος του ρεβανσισμού. Πρόκειται για μια περίεργη εμμονή που πολλές φορές την ονομάζω «σύνδρομο του Γράμμου». Είναι ακατανόητο και ανερμήνευτο.
- Πολλοί μιλούν για τη χαμένη τιμή της Αριστεράς. Ποιον ορίζετε ως Αριστερό; Για ποια Αριστερά μιλάτε; Του κ. Κατρούγκαλου; Μα, μόνο Αριστερά δεν είναι. Κουκουέδες παλαιάς κοπής είναι, που εκμεταλλεύονται καταστάσεις και δυσκολίες της εποχής. Αριστερός είναι ο άνθρωπος που έχει εντιμότητα, καθαρή στάση απέναντι στα γεγονότα καθώς και μια ανιδιοτέλεια πολιτικού χαρακτήρα.
- Γιατί πάντα λειτουργούμε χωρισμένοι σε δύο στρατόπεδα; Μας αρέσει, ειδικά στους άνδρες, να καταναλώνουμε φαιά ουσία για το πώς θα ελιχθούμε, πώς θα μετατρέψουμε την πολιτική σε ψευτοπολιτικάντικη συμπεριφορά. Είναι μια διαρκής μετάλλαξη στην οποία διαλέγουμε στρατόπεδα, είτε αριστερά είτε δεξιά. Μας χαρακτηρίζει η ευκολία των αποδιοπομπαίων τράγων και δευτερευόντως η αναζήτηση της ατομικής ευθύνης. Με προσχήματα δήθεν ανανέωσης και αριστερής διακυβέρνησης καταντήσαμε την Ελλάδα ξανά στο επίπεδο της Ψωροκώσταινας καθώς και στο να ντρέπεσαι να λες ότι είσαι Έλληνας. Είναι εξοργιστικό να παρακολουθείς ηγέτες με το χέρι τεντωμένο να παρακαλούν και αυτή την ύψιστη ταπείνωση να την πουλούν στη χώρα ως υπερήφανη στάση.....
- Αρκετοί κατηγορούν τους διανοούμενους ότι έχουν γίνει μέρος της ελίτ. Τι απαντάτε; Τι είναι οι διανοούμενοι; Υπάρχουν χιλιάδες, εκ των οποίων κάποιοι επιλέγουν να περνούν καλά. Οι υπόλοιποι όμως αναλίσκονται, όλο το εικοσιτετράωρο, προσφέροντας ουσιαστικά πράγματα. Ακούω πολλές φορές το ερώτημα «πού είναι οι διανοούμενοι» και με ενοχλεί αρκετά. Ένας διανοούμενος δουλεύει και μιλά με το έργο του. Δεν είναι αυτό που φανταζόμαστε, ότι φοράει ένα φουλάρι, αφήνει γένια και μακριά μαλλιά. Ας σοβαρευτούμε επιτέλους.
- Ως πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών τι θα θέλατε να πετύχετε και γιατί θα επιδιώκατε να σας θυμούνται; Δεν θα ήθελα να θυμούνται εμένα αλλά τα συγγραφικά μου έργα. Με την Ακαδημία έχουμε κάποια προβλήματα, όπως τα κάγκελα που είδατε έξω και τον χώρο που είναι περιφραγμένος. Αυτό δεν έχει συμβεί επειδή γίνονται έργα αλλά για να προστατεύσουμε αυτό το κόσμημα από τους «γραφίτες», αυτή την κατάρα. Ταπεινωμένες προσωπικότητες που νομίζουν ότι κάτι κάνουν, αλλά δεν μπορούν να αντιληφθούν ότι άλλο street art, άλλο μπογιές. Μιλάμε για ένα από τα ωραιότερα κτίρια και είμαι σε μια διαδικασία, μαζί με το Πολυτεχνείο, να εφαρμόσω τρόπους που έχουμε βρει ώστε να προστατεύσουμε το κτίριο και να μην υπάρχουν αυτοί οι φράχτες. Ο ελληνικός λαός γνωρίζει από προσφυγικές συμφορές, τις έχει ζήσει. Το ζήτημα είναι πώς θα τις αντιμετωπίσει, με ποιες συνέπειες και με ποιες θυσίες...
- Θεωρείτε ότι ο κόσμος ζει σε μια παθητικότητα και αν ναι, πιστεύετε ότι σε αυτό έχουν βοηθήσει τα social media; Η τηλεόραση, το Διαδίκτυο και τα social media ασκούν μια τεράστια αρνητική επιρροή. Όλη η Ελλάδα κρέμεται μπροστά στην τηλεόραση. Μην κοιτάτε τι γίνεται στην Αθήνα. Στην επαρχία, από τις επτά το απόγευμα, έχει νυχτώσει. Άντε, το πολύ-πολύ να πάνε σε κανένα βρομοκαφενέ, και τους βλέπεις να κάθονται και να καίνε τα πόδια τους. Όλα αυτά, βέβαια, τα εισπράττεις μετέπειτα, στην καθημερινότητά σου. Παρατηρείς ανθρώπους που δεν μπορούν να μιλήσουν. Βλέπω κοριτσάκια που σου μιλούν με έναν απίστευτο ξενικό τρόπο.
Ακούς να σου λένε «καλή συνέχεια», επηρεασμένα από τα τηλεοπτικά προγράμματα, και μου τη δίνει πάρα πολύ. Μαθαίνουν να ζουν μέσα σε μια τυποποίηση, καθώς και δίπλα σε κακά παραδείγματα και μηδενικά πρότυπα. Τα κινητά και ακολούθως τα social media, αναμφίβολα, διευκόλυναν τη ζωή, αλλά ταυτόχρονα τη μεταμόρφωσαν. Στον λεωφορείο, στον δρόμο ή τη δουλειά γινόμαστε εξαρτώμενοι από το κινητό τηλέφωνο. Θυμάμαι, πήγα μια εκδρομή και ξέχασα να πάρω τον φορτιστή μαζί μου. Τέλειωσε η μπαταρία και βρέθηκα στο έλεος των πραγμάτων, αφού αισθανόμουν ότι είχε κοπεί κάθε επικοινωνία. Η τεχνολογία σε βοηθάει αλλά και σε περιορίζει. Δεν είμαι κατά της τεχνολογίας, αλλά όχι και να γίνεσαι και δέσμιος της.
Ήταν ανατριχιαστικό όταν είδα, σε ένα δημοτικό σχολείο που θα πήγαινε μια διήμερη εκδρομή, έναν από τους μαθητές να έχει φορτωθεί με κινητό, tablet και φωτογραφική μηχανή. Ένα παιδί δώδεκα ετών να λειτουργεί ως περιφερόμενος πομπός, χάνοντας κάθε έννοια απόλαυσης της ζωής, τη σχέση με τη φύση, το περπάτημα, τη θάλασσα ή τη βροχή. όλα αυτά αποτελούν όμορφες απολαύσεις κι εσύ να μην τις βλέπεις! Επίσης, παρατηρώ νέα ζευγάρια να κάθονται με ένα κινητό στο χέρι και να μην έχουν να πουν τίποτα μεταξύ τους. Αντιλαμβάνεστε ότι μέσα από το κινητό εκφράζεται εκείνη τη στιγμή μια υποβόσκουσα αμηχανία. Τι θα έλεγαν ή τι θα έκαναν, αν δεν είχαν το κινητό; Θα βριζόντουσαν, θα γελούσαν, θα συζητούσαν, θα φιλιόντουσαν ή θα είχε το χέρι του κάτω από τα φουστάνια της και θα γινόταν της κακομοίρας; (γέλια)
- Αν σας ρωτούσα ποιες σκέψεις σας ακολουθούν την λέξη λογοτεχνία, τι θα μου απαντούσατε; Η λογοτεχνία είναι μια υπόθεση που αποτελεί τη βασική μου προτεραιότητα. Δεν είναι χόμπι, διασκέδαση ή μια στιγμιαία εκτόνωση. Πρόκειται για μια δουλειά ζωής. Η λογοτεχνία περιέχει πολύ ασκητισμό. Δεν έχει επικαιρικό χαρακτήρα. Ένα έργο ζωής χτίζεται με κόπο, προσπάθεια, στέρηση και, βεβαίως, με μεγάλη ανάσα ψυχής. Είναι ένα συνεχές αλισβερίσι, παίρνεις και αφήνεις, απλώς δεν ξέρω ποιο από τα δύο είναι πιο οδυνηρό. Αισθάνεσαι ότι είσαι ένα κομμάτι της κοινωνίας και της ζωής. Η λογοτεχνία είναι χρησμός, εκφράζεις την εποχή, χωρίς να καταφεύγεις σε κραυγές ή συνθήματα.
- Έχετε μιλήσει πολύ για τους ανεκπλήρωτους έρωτες αλλά και για τις επισκέψεις σας σε πορνεία της επαρχίας. Τι ρόλο έχει παίξει ο έρωτας στη ζωή σας; Μεγάλωσα σε μια δύσκολη εποχή, με κακουχίες και στερήσεις. Μην ξεχνάτε ότι μόλις είχαμε βγει από τον πόλεμο.
Όταν είσαι δεκαέξι ετών, η καρδιά σου λαχταράει. Πώς να φλερτάρεις χωρίς χαρτζιλίκι ή με σκισμένα παπούτσια; Παρ' όλα αυτά, το σεξουαλικό ένστικτο είναι αρκετά δυνατό και οι πρώτες εμπειρίες μου αναγκαστικά ήταν με εκδιδόμενες γυναίκες. Ο έρωτας, πάντως, είναι μια κινητήρια δύναμη ζωής. Εξευγενίζει τον άνθρωπο. Απαλύνει τα πάντα, αλλά μπορεί να σε οδηγήσει παντού, από το καλύτερο μέχρι το χειρότερο. Μπορεί να είναι δημιουργικός και συνάμα δολοφονικός. Πόσοι δεν έχουν σκοτώσει είτε από ζήλια είτε από «τρέλα»;
Η τηλεόραση, το Διαδίκτυο και τα social media ασκούν μια τεράστια αρνητική επιρροή. Όλη η Ελλάδα κρέμεται μπροστά στην τηλεόραση. Μην κοιτάτε τι γίνεται στην Αθήνα. Στην επαρχία, από τις επτά το απόγευμα, έχει νυχτώσει. Άντε, το πολύ-πολύ να πάνε σε κανένα βρομοκαφενέ, και τους βλέπεις να κάθονται και να καίνε τα πόδια τους. Ακούω πολλές φορές το ερώτημα «πού είναι οι διανοούμενοι» και με ενοχλεί αρκετά. Ένας διανοούμενος δουλεύει και μιλά με το έργο του. Δεν είναι αυτό που φανταζόμαστε, ότι φοράει ένα φουλάρι, αφήνει γένια και μακριά μαλλιά. Ας σοβαρευτούμε επιτέλους...
- Ο μεγαλύτερός σας φόβος; Να μην έχουμε τίποτα εθνικές συμφορές. Το θολό και το βουβό ποτάμι είναι αυτά που πρέπει να μας ανησυχούν.
- Στην επικαιρότητα κυριαρχεί το προσφυγικό πρόβλημα. Πώς το σχολιάζετε; Είναι μια άσχημη κατάσταση. Ξέραμε ότι δεν μπορούμε να τα βγάλουμε πέρα και ακολουθήσαμε συνεχείς λανθασμένους χειρισμούς. Θα έπρεπε να υπάρχει ένα μέτρο. Ο ελληνικός λαός γνωρίζει από προσφυγικές συμφορές, τις έχει ζήσει. Το ζήτημα είναι πώς θα τις αντιμετωπίσει, με ποιες συνέπειες και με ποιες θυσίες. Είδαμε ότι έγινε ένα όπλο στα χέρια της Τουρκίας, αλλά η Ελλάδα με τι τρόπο θα αντιμετωπίσει την κατάσταση. Με hot spots;.
- Ήταν αληθείς οι δηλώσεις που σας καταλόγισαν στο παρελθόν, ότι θα σας ενοχλούσε να μένατε δίπλα σε μετανάστες ή πόρνες; Είχα εκφράσει κάποιες απόψεις, αλλά όχι όπως σχολιάστηκαν. Είχα δηλώσει ότι δεν θα ήθελα να κατοικώ δίπλα σε διακινητές ναρκωτικών ή εμπόρων λευκής και μαύρης σάρκας. Κάποτε, βρέθηκα αργά το βράδυ στην οδό Πατησίων, και με πλησιάζει μια νέα μαύρη κοπέλα, λέγοντάς μου «25 ευρώ». Αναρωτήθηκα τι εννοεί και όταν κατάλαβα, τα έχασα. Υπάρχουν κάποιοι που θα τους άρεσε να συναγελάζονται με διακινητές ντρόγκας και πορνείας;
- Είστε υπέρ ή κατά του Συμφώνου Συμβίωσης; Είμαι υπέρ, διότι λύνει αρκετά προβλήματα και πάει πιο μπροστά την ελληνική κοινωνία. Δεν μπορούμε να παραγνωρίζουμε ότι σε τούτη την εποχή τα ατομικά δικαιώματα έχουν πρωτεύοντα ρόλο στη ζωή.
- Μια εικόνα που δεν θα ξεχάσετε ποτέ; Τη δεκαετία του '50 είμαι στρατιώτης στην ανατολική Μακεδονία και περνώντας από ένα χωριό, βλέπω έναν πατέρα να δέρνει ένα παιδάκι με μια βέργα. Ήταν μια σκληρή εικόνα και τόσος ο πόνος και ο σπαραγμός του παιδιού, που δεν ξέρω πώς κρατήθηκα –αφού κρατούσα και όπλο– να μην τον σκοτώσω. Επίσης, άλλη μια εικόνα είναι απ' όταν ήμουν μικρό παιδί, στα περίχωρα της Σπάρτης, και πάτησα πάνω σε νεκρούς».
- Τι σας έχει διδάξει η ζωή και τι σας δίνει ελπίδα; Με έχει διδάξει το μέτρο και την επιείκεια. Ελπίδα μού δίνουν πολλά πράγματα, από τα πιο απλά μέχρι τα πιο περίπλοκα. Ας μην ξεχνάμε ότι ακόμα και όταν έχει συννεφιά, ο ήλιος εξακολουθεί και βγαίνει κάθε μέρα. Ο άνθρωπος δεν μπορεί να ζήσει χωρίς ελπίδα, είναι χρέος του να ζει με τις ελπίδες και χρέος του να ζει μια ζωή με πληρότητα.
Φωτό: Πάρις Ταβιτιάν/ LIFO
..................
