..................
Του ΝΙΚΟΥ ΘΕΟΤΟΚΑ*Στις «Αναγνώσεις» της περασμένης Κυριακής υπήρξαν σημαντικές παρεμβάσεις του Δ. Δημηρούλη, της Μ. Πύλια, του Τ. Καγιαλή, του Π.-Ι. Στανγκανέλλη και του Σ. Ροζάνη για το Εικοσιένα, τα διανοητικά ρεύματα και τις ιδεολογικές συγκρούσεις που τροφοδότησε η Επανάσταση. Το αφιέρωμα, όπως διάβασα, συνεχίζεται και σήμερα, ανήμερα της επετείου.
Στο σύντομο αυτό σημείωμα θα ήθελα να επιμείνω σε μια «λεπτομέρεια» που, υπονοούμενη ή αποσιωπούμενη, μένει συχνά έξω από την κουβέντα. Ας μου επιτραπεί, λοιπόν, να θυμίσω κάποιες κοινοτοπίες.
Από το δεύτερο μισό του 18ου αιώνα, η Αμερικανική και η Γαλλική Επανάσταση δημιούργησαν μια δυναμική που προσέβαλε αμετάκλητα τα θεμέλια του παλαιού κόσμου. Είναι η «εποχή των επαναστάσεων», καθώς το ορίζει ο Έρικ Χόμπσμπομ. Από τα τέλη της πρώτης δεκαετίας του δέκατου ένατου αιώνα, παρά τις μεγάλες ανακατατάξεις και τα κύματα της παλινόρθωσης που σήμανε η ήττα του Ναπολέοντα Βοναπάρτη, τα παλαιά βασίλεια συγκλονίζονται ξανά από τα φιλελεύθερα προτάγματα των επαναστάσεων.
Μετά το τέλος των πολέμων του Βοναπάρτη και μέσα στο κλίμα της παλινόρθωσης και της Ιεράς Συμμαχίας, οι ιδέες των μεγάλων επαναστάσεων του δεκάτου ογδόου αιώνα και τα φιλελεύθερα αστικά προτάγματα των αρχών του δεκάτου ενάτου κινητοποιούν κοινωνικές διεργασίες, που θέτουν ξανά ως διακύβευμα την παραδοσιακή πολιτική και οικονομική τάξη. Οι ιδέες και οι ανατρεπτικές δράσεις που συνεχίζουν να ζωογονούν τα «φαντάσματα των Ιακωβίνων» απλώνονται από την Ιβηρική έως την Κεντρική Ευρώπη και τη Ρωσία, από τη Βαλκανική ώς τη Βόρεια Αφρική κι από τις εστίες των παλιών ευρωπαϊκών αυτοκρατοριών μέχρι τις αποικίες τους στην Ασία και την Αμερικανική Ήπειρο.
Πέρα από την «Ελληνική υπόθεση», το 1821 είναι το έτος της εξέγερσης στο Μεξικό μετά τη διακήρυξη της ανεξαρτησίας του, της ενοποίησης της Αϊτής από τον Ζαν Πιέρ Μπουαγιέ, της διακήρυξης της ανεξαρτησίας του Περού, της Κόστα Ρίκα, του Ελ Σαλβαντόρ, της Γουατεμάλα, της Νικαράγουα, του Σάντο Ντομίνκο, του Παναμά. Η φυσιογνωμία του Σιμόν Μπολιβάρ δεν είναι δυνατόν να απαλειφθεί από τις βασικές πολιτισμικές και πολιτικές παραμέτρους που συγκροτούν το «δυτικό κλίμα» δεξίωσης της Ελληνικής Επανάστασης και το «Φιλελληνικό κίνημα».
Το Εικοσιένα είναι η πιο ευρωπαϊκή στιγμή της ιστορίας του νεότερου ελληνισμού, έγραψε κάποτε ο Σπύρος Ασδραχάς. Η πιο οικουμενική, θα μπορούσα να μεταφράσω. Διότι, όπως το έδειξε τεκμηριωμένα η διδακτορική έρευνα της Γιάννας Τζουρμανά, η επανάσταση και ο πόλεμος της ελληνικής Ανεξαρτησίας δεν μπορούν να «διαβαστούν» έξω και πέρα από την οικουμενική δυναμική των μεγάλων κοινωνικών και πολιτικών ρευμάτων της νεωτερικότητας, των συγκρούσεων και των επαναστάσεων που, μέσα σε λίγες δεκαετίες, οδήγησαν σε ριζικές ρηγματώσεις του Παλαιού Καθεστώτος.
Ασφαλώς, η διάθλαση των επαναστατικών και ριζοσπαστικά φιλελεύθερων ιδεών στη Βαλκανική και στην Ελλάδα υπήρξε εξόχως σύνθετη διαδικασία, οι χρονικότητες της οποίας υπερβαίνουν τις επιταχύνσεις αλλά και τις αδράνειες που έφερε η δεκαετία του 1820. Οι καταναγκασμοί τους οποίους επέβαλε ο μακρόχρονος πόλεμος, οι κοινωνικές ανακατατάξεις, οι παραδοσιακές αντιδράσεις αλλά τα διακυβεύματα της ηγεμονίας συγκρότησαν, με τη βία εν τέλει, το σύστημα της εθνικής εξουσίας που ανέλαβε, μέσα στις αντιφάσεις του, την πολιτική διαχείριση του πολέμου και του προτάγματος της Ανεξαρτησίας.
* O Nίκος Θεοτοκάς διδάσκει στο Πάντειο Πανεπιστήμιο
** περισσότερα δείτε στο: http://red-pep.blogspot.com/2009/03/25-1821.html
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου